Η ΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΧΘΟΥΣ ΚΑΙ ΕΠΟΝΕΙΔΙΣΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ
Του Απόστολου Αν Τάσση Δικηγόρου
Τον τελευταίο καιρό όλοι μας έχουμε ακούσει τους όρους “επαχθές (ή απεχθές) και επονείδιστο” όσον αφορά τη νομική φύση του ελληνικού δημόσιου χρέους. Οι λέξεις αυτές δεν είναι κενές περιεχομένου ούτε αποτελούν απλούς επιθετικούς προσδιορισμούς.
Αντιθέτως αποτελούν νομικές έννοιες.
Από τον Απρίλιο του 2015 συγκροτήθηκε εξεταστική επιτροπή στην Ελληνική Βουλή (Επιτροπή Αλήθειας για το Δημόσιο Χρέος), με έργο την εξέταση των λόγων δημιουργίας του Ελληνικού Δημόσιου χρέους και σκοπό την απόδοση τυχόν ευθυνών αφενός και τη διαγραφή του αφετέρου.
Η Επιτροπή Αλήθειας παρουσίασε ήδη την Προκαταρκτική Έκθεση που συνέταξε. Στα προσωρινά πορίσματα της ανωτέρω έκθεσης και ειδικότερα στο όγδοο Κεφάλαιο, αποτιμάτο το Ελληνικό Δημόσιο χρέος ως παράνομο, αθέμιτο, επονείδιστο, και μη βιώσιμου χαρακτήρα.
Κατά πόσο λοιπόν είναι δυνατή και όχι παραμυθία, η δυνατότητα μονομερούς και χωρίς συνέπειες, διαγραφή του δημοσίου χρέους της Ελλάδας; Μπορεί η Ελλάδα να προβεί σε μονομερή διαγραφή ενός χρέους που έχει προηγούμενα ονομάσει επαχθές ή είναι ένα λαϊκίστικο επιχείρημα όσων διαφωνούν με το μνημόνιο χωρίς καμία πρακτική εφαρμογή;
Κατ’ αρχήν: Τι σημαίνει “επαχθές και επονείδιστο χρέος”;
Το “επαχθές ή απεχθές χρέος” αναφέρεται σε χώρες με αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων που απομυζώντας το κράτος, διαθέτουν ποσά σε ξένες τράπεζες ή ντόπιες τράπεζες, αποκτούν τεράστια περιουσία, διάγουν «μη λιτό βίο» διαθέτουν συμμετοχές σε διάφορες εταιρίες εκμετάλλευσης του εθνικού πλούτου της χώρας κλπ. Κύρια λοιπόν προϋπόθεση για την ύπαρξη του απεχθούς χρέους είναι η χρήση των δανείων της χώρας για προσωπικούς σκοπούς των κυβερνόντων και όχι των λαών και των κρατών.
“Επονείδιστο” θεωρείται το χρέος, το οποίο προκύπτει από όρους υπερβολικούς, ληστρικούς, όντας λοιπόν το προϊόν μιας λεοντείου συμφωνίας με δυσμενέστατες επιπτώσεις στο δανειζόμενο κράτος.
Αφού για την απλούστευση του κειμένου, απαλείψω διάφορες εκδοχές – προσεγγίσεις που υιοθετούνται, καταλήγω στη θεωρούμενη ως επικρατούσα ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία: Οι νόμιμες κυβερνήσεις των κρατών που οφείλουν προς ξένους δανειστές, έχουν το δικαίωμα άρνησης ή αναστολής πληρωμής του χρέους, αν επικαλεσθούν την «κατάσταση ανάγκης». Αυτή η θέση, υιοθετήθηκε και από την «Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου» του ΟΗΕ (1980 και 1983) και από το «Διεθνές Δικαστήριο» της Χάγης. Δηλαδή τα κράτη, μέσα στα πλαίσια άσκησης της κρατικής τους κυριαρχίας, μπορούν να αρνηθούν την αποπληρωμή δανείων, εφόσον είναι ο μόνος τρόπος για να επιτύχουν την εξασφάλιση των ζωτικών τους συμφερόντων έναντι άμεσων και επικείμενων κινδύνων.
Με βάση αυτό το νομικό – πολιτικό πλαίσιο, η Αργεντινή το έτος 2001 κήρυξε την κατάσταση «έκτακτης ανάγκης στην κοινωνική, διοικητική, οικονομική και συναλλαγματική πολιτική» αναστέλλοντας την πληρωμή του εξωτερικού χρέους και επιτυγχάνοντας την επαναδιαπραγμάτευσή του που οδήγησε στην διαγραφή του 70% της αξίας του (όπως διατείνονταν). Οι διεθνείς αντιδράσεις που προειδοποιούσαν για τις απώτερες μελλοντικές συνέπειες δεν εισακούσθηκαν. Η υιοθέτηση τελικά από την Αργεντινή της συγκεκριμένης στάσης, οδήγησε για δεύτερη φορά τη χώρα στη χρεοκοπία, το καλοκαίρι του έτους 2014.
Η προσέγγιση της Ελλάδος: Η Ελλάδα προχώρησε ένα βήμα ακόμη πιο πέρα. Η επιδίωξη της επιτροπής αλήθειας για το Ελληνικό χρέος, θεωρούμενη ως η ριζοσπαστικότερη, ανατρέχει στο ιστορικό παράδειγμα της διαγραφής όλων των τσαρικών χρεών από την κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης το 1921. Αιτιολογήθηκε από τον Β. Ι. Λένιν με το σκεπτικό ότι «κανένας λαός δεν είναι υποχρεωμένος να πληρώσει την αξία αυτών των αλυσίδων που ο ίδιος ο λαός φορούσε στη διάρκεια των αιώνων». Κατά την μεταπολεμική περίοδο, αναδείχθηκε το αίτημα των χωρών του τρίτου κόσμου για διαγραφή των χρεών τους, κινούμενο στο πλαίσιο του κινήματος για δικαιότερη διεθνή οικονομική τάξη. Αυτό, υιοθετήθηκε από την Καθολική Εκκλησία (1980) και από την «Αρμοστεία για τα ανθρώπινα δικαιώματα» του ΟΗΕ (1998). Το βασικότερο επιχείρημα αυτής της προσέγγισης, είναι ότι δεν πρέπει να αποπληρώνεται το «απεχθές» χρέος.
Εκεί λοιπόν εντοπίζεται η προέλευση της σημερινής ρητορικής τοποθέτησης της δικής μας επιτροπής αληθείας για το Ελληνικό Δημόσιο χρέος.
Παρότι στον προσδιορισμό της έννοιας του «επαχθούς» χρέους δεν υπάρχει ομοφωνία, είναι ευρύτερα δεκτός ο ορισμός πού έδωσε ο Ρώσος διεθνολόγος Alexander Shack (1927) που εισήγαγε την έννοια στο διεθνές δίκαιο. Συγκεκριμένα, ως «επαχθές» ορίζεται εκείνο το χρέος που είναι σε βάρος του λαού μιας χώρας, στο οποίο δεν υπήρξε συναίνεση του λαού και ήταν σε γνώση των πιστωτών.
Με λίγα λόγια επαχθές ή απεχθές και επονείδιστο, είναι το χρέος το οποίο έλαβε ένα δικτακτορικό καθεστώς, ερήμην του λαού του, το οποίο δεν χρησιμοποιήθηκε για το λαό, αλλά καταχράστηκε από τους δικτάκτορες. Είναι απαραίτητο όμως, να αποδειχθεί ότι ο δανεισμός δεν ήταν σε όφελος της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού και συνεπώς δεν είχε τη συναίνεσή του.
Κατά την διαδικασία ενώπιον διαιτητικού δικαστηρίου, η κυβέρνηση της οφειλέτριας χώρας πρέπει να προβεί σε απόδειξη του γεγονότος ότι πολλά από τα δημιουργηθέντα, από προηγούμενες κυβερνήσεις, χρέη ανήκουν στην κατηγορία του «επαχθούς» χρέους. Οι πιστωτές αντίθετα, πρέπει να αποδείξουν αφενός ότι οι απαιτήσεις τους δεν εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία και αφετέρου ότι έλαβαν υπόψη την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους-οφειλέτη.
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η πράξη της άρνησης πληρωμής του χρέους αποτελεί έννομη πράξη η οποία μπορεί να αξιολογηθεί ως στάση πληρωμών και να οδηγήσει σε χρεοκοπία. Οι πιστωτές βέβαια, έχουν το δικαίωμα προσφυγής στα διεθνή ή εσωτερικά δικαστήρια των χωρών, διεκδικώντας την αποπληρωμή του χρέους.
Το μοντέλο αυτό επιχειρείται λοιπόν να εφαρμοσθεί στην Ελληνική περίπτωση. Ως βασικό επιχείρημα της επιλογής δε αυτής, εμφανίζεται το ότι η έμπρακτη εφαρμογή του στις διεθνείς σχέσεις, ως συγκεκριμένη περίπτωση σύνδεσης θεωρίας και πράξης, δικαιώθηκε στην περίπτωση επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους του Ισημερινού (πρώην Εκουαδόρ όπου σημαντικότατο ρόλο και εκεί διαδραμάτισε ο κος Ερίκ Τουσέν) το έτος 2008.
Ο κος Ερίκ Τουσέν Βέλγος ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας είναι το ίδιο πρόσωπο που ως επιστημονικός συνεργάτης πλέον της προέδρου της επιτροπής αληθείας και προέδρου της Ελληνικής Βουλής κας Κωνσταντοπούλου, επωμίστηκε το κύριο βάρος διεκπεραίωσης του έργου της επιτροπής.
Το βιογραφικό του κ Τουσέν:
Τροτσκιστής ακτιβιστής ειδικευμένος σε θέματα επονείδιστου και παράνομου χρέους στον Ισημερινό.
Το 1970 εντάχθηκε στη Δ’ Διεθνή. Το 1980 έγινε μέλος της Διεθνούς Εκτελεστικής Επιτροπής της Ενιαίας Γραμματείας της Δ’ Διεθνούς, στο ρεύμα του μαρξιστή οικονομολόγου Ερνέστ Μαντέλ. Ως τροτσκιστής ακτιβιστής έλαβε μέρος σε πολλές πολιτικές και συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις στην πατρίδα του και σε ολόκληρο τον κόσμο. Έχει επανειλημμένως υποστηρίξει με βιβλία και άρθρα του ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα στήριξαν αναρίθμητα δικτατορικά καθεστώτα ανά την υφήλιο. Ταυτόχρονα σπούδασε Ιστορία και Πολιτικές Επιστήμες στα Πανεπιστήμια της Λιέγης και του Παρισιού (Paris VIII). Σήμερα διδάσκει στα πανεπιστήμια αυτά, ενώ έχει συγγράψει πολλά βιβλία και επιστημονικές μελέτες – το τελευταίο βιβλίο του «Bankocracy» («Τραπεζοκρατία») εκδόθηκε εφέτος από τις εκδόσεις Merlin Press στο… Λονδίνο!
Τα χρέη του Τρίτου Κόσμου
Ο Ερίκ Τουσέν έχει προσφέρει τις συμβουλευτικές υπηρεσίες του σε πολλές υπερχρεωμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής και του Τρίτου Κόσμου. Το 2003 βοήθησε τη νέα τότε κυβέρνηση του Ανατολικού Τιμόρ να επανακαθορίσει τις σχέσεις της με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Από το 2005 συνεργάστηκε με αργεντινούς οικονομολόγους για τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου Διεθνούς Χρέους, από το 2005 ως το 2008, προσκεκλημένος της Οικονομικής Επιτροπής της Αφρικανικής Ενωσης, υπέβαλε τις προτάσεις του για τη διαγραφή επαχθών χρεών αφρικανικών κρατών, ενώ από το 2010 έχει εμπλακεί σε πρωτοβουλίες πολλών πολιτών για τον λογιστικό έλεγχο του χρέους στην Ελλάδα αλλά και στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία και στο Βέλγιο.
Αντί συμπερασμάτων: Ο κ Ερίκ Τουσέν προσέφερε τις (πολυσυζητημένες εσχάτως στην Ελλάδα) υπηρεσίες του στο Εκουαδόρ προσκεκλημένος του προέδρου της χώρας Ραφαέλ Κορέα. Το 2007 ο Κορέα δημιούργησε μια επιτροπή για να μελετήσει αν το εθνικό χρέος της χώρας είναι επαχθές και παράνομο διότι συνήφθη από τα προηγούμενα αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα. Με βάση το πόρισμα που εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 2008, το Εκουαδόρ, αποδεχόμενο την έκθεση αυτή, δεν προσέφυγε σε διεθνή δικαστήρια αλλά κήρυξε στάση πληρωμών εκμεταλλευόμενος την πτώση των τιμών των ομολόγων. Τα επαναγοράζει λοιπόν από την αγορά σε πολύ χαμηλές τιμές εκμεταλλευόμενος τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας.
Όμως μη μπορώντας να βρει πρόθυμους χρηματοδότες στη συνέχεια, το Εκουαδόρ μετά το 2008 αναγκάστηκε να καταφύγει σε διάφορες χώρες για δανεισμό αλλά, αφού δεν βρήκε ανταπόκριση, εκχώρησε την πλήρη εκμετάλλευση των πετρελαϊκών αποθεμάτων της χώρας στην Κίνα.
Σήμερα το πρωί, η Ελληνική Βουλή, συμφώνησε τη συνομολόγηση τρίτου μνημονίου, στα πλαίσια λήψης ενός νέου επαχθούς και επονείδιστου δανείου από τους ίδιους κακόπιστους δανειστές με πολύ χειρότερους όρους από ότι τα προηγούμενα, ενώ έχει ήδη αποφανθεί για το χαρακτήρα των προηγούμενων.
Κατά συνέπεια νομίζω ότι είναι προφανής η τύχη και της επιτροπής και των συμπερασμάτων αυτής.
Πρέβεζα 16-7-2015
Δικηγορική Εταιρεία 