ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΔΟΣΗ ΔΙΑΖΥΓΙΟΥ

Κατ’ αρχήν να ορίσω τη διάκριση μεταξύ της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας, με έναν τρόπο γενικό προκειμένου να καταστεί κατανοητός.

Γονική μέριμνα σημαίνει να συμμετέχει ο κάθε γονέας ισότιμα ΣΕ ΟΛΕΣ τις σημαντικές αποφάσεις ως προς τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του μέχρι αυτό να ενηλικιωθεί.

Επιμέλεια σημαίνει, ποιος θα διαχειρίζεται την καθημερινότητα του παιδιού στις απλούστερες εκφάνσεις της.

Επικοινωνία του γονέα που δεν έχει την επιμέλεια του τέκνου με αυτό, σημαίνει ο τρόπος που θα το βλέπει.

Συχνά τα τελευταία χρόνια τίθεται ο προβληματισμός, κατά πόσο στοιχειοθετείται νομικά αλλά και ηθικά το προβάδισμα της μητέρας στην ανάληψη της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων. Στην Ελληνική νομολογία οι αποφάσεις που αναθέτουν την επιμέλεια στον πατέρα, αποτελούν μία ισχνή μειοψηφία. Η κρατούσα άποψη δέχεται ότι η επιμέλεια πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα, στηριζόμενη σε εσφαλμένες παραδοχές μη επαρκώς κατά τη γνώμη μου εναρμονισμένες στην σημερινή Ελληνική πραγματικότητα, αφού βασίζεται στην παρωχημένη κοινωνική αντίληψη ότι η μητέρα είναι αυτή που μεγαλώνει τα παιδιά. Έτσι ως έχουσα τον υπέρτατο σύνδεσμο μαζί τους, δικαιούται να έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο στην ανατροφή τους και στη ζωή τους.

Μεγαλώνει όμως σήμερα η μητέρα τα παιδιά; Είναι η σημερινή μητέρα το πρότυπο των προηγούμενων δεκαετιών όπου η μητέρα έμενε σπίτι ασχολούμενη με τη διαπαιδαγώγηση των τέκνων, ενώ ο πατέρας δούλευε για την οικονομική αυτοτέλεια της οικογένειας; Αποτελεί η μητέρα πλέον το βασικό πυλώνα ανατροφής των παιδιών, ή πλέον τόσο τα οικογενειακά όσο και τα επαγγελματικά αλλά και οικονομικά βάρη έχουν ισομερώς αναδιανεμηθεί ανάμεσα στους συζύγους μετά την έξοδο της μητέρας στην αγορά εργασίας;

Συχνά αναρωτιόμαστε κατά πόσο έχει ωφελήσει την Ελληνική κοινωνία και την οικογένεια η καθεστηκυία ιδιοκτησιακή πολλές φορές αντίληψη της μητέρας για τα δικαιώματά της απέναντι στα τέκνα, μετά από μία επώδυνη διακοπή συμβίωσης του ζευγαριού. Τα βήματα που κάναμε για να απαλείψουμε την αντίληψη  αυτή, είναι ασήμαντα. Είναι κοινός τόπος ότι για να απολέσει η μητέρα το δικαίωμα της επιμέλειας, πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπό της σωρευτικά, πάρα πολλοί αρνητικοί παράγοντες. Αντιθέτως για να απολέσει το δικαίωμα αυτό ο πατέρας, συνήθως δεν χρειάζεται τίποτε!

Το ακανθώδες αυτό ζήτημα δεν είναι έτοιμη να διαχειριστεί επαρκώς η κατά τα άλλα ανεκτική, Ελληνική κοινωνία. Παρότι είμαστε έτοιμοι και εξοπλισμένοι νομικά πλέον, να αναγνωρίσουμε ισότιμα δικαιώματα σε κάθε φύσεως κοινωνικές, επαγγελματικές, εθνικές και μειονότητες ομάδες και να αξιώσουμε για αυτές ίσα δικαιώματα (σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών, διαμονή κατ’ αρχήν και νομοτελειακά στο μέλλον ενσωμάτωση προσφυγικών ροών, οικονομική παγκοσμιοποίηση, σκέψεις ακόμη και για γάμο αλλά και υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία για την ανεκτικότητα απέναντι στη διαφορετικότητα με θεματική εβδομάδα, αλλά και τόσα άλλα), ΠΑΡΟΛΑ ΑΥΤΑ, είμαστε αδύναμοι να αναγνωρίσουμε ισότιμα δικαιώματα στον πατέρα, έναντι της μητέρας! Η δικαστηριακή πρακτική καταδεικνύει ότι παρότι νομικά, οι δύο σύζυγοι εξικνούνται από το ίδιο σημείο και με τα ίδια δικαιώματα εκ του νόμου, παρόλα αυτά … η μητέρα φτάνει πάντα πρώτη .

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΥΤΗ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ: Συνεπιμέλεια σημαίνει η από κοινού από τους δύο γονείς ανάληψη της επιμέλειας του τέκνου, μετά τη λύση του γάμου. Στα πλαίσια αυτής το τέκνο θα πρέπει να περνά ίσο χρόνο με τους δύο γονείς, ή έστω κατά ελάχιστο όριο, το 35% του συνολικού χρόνου του με τον άλλο γονέα συμπεριλαμβανομένου ίδιου ποσοστού διανυκτερεύσεων μαζί του.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΓΟΝΕΙΚΗ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗ: Αυτό που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ως το ενδεχόμενο που οφείλουμε να αποφύγουμε.

Συνήθως μετά από ένα διαζύγιο, ο ένας γονέας εγκαταλείπει την προσπάθεια επικοινωνίας με το τέκνο. Η περίπτωση αυτή δεν είναι αυτή στην οποία αναφέρομαι. Αντικείμενο του προβληματισμού είναι, κατά ποσό δικαιούται οποιοσδήποτε, υπό το πρόσχημα του συμφέροντος του τέκνου, να αφαιρέσει από τον πατέρα που επιθυμεί την επικοινωνία, το δικαίωμα να επικοινωνεί ικανό, ή ίσο με τη μητέρα χρόνο, με το παιδί του. Κατά πόσο δηλαδή είναι θεμιτό να αφαιρείται από τον πατέρα, το αναφαίρετο δικαίωμα να εξακολουθεί να είναι πατέρας, όπως και πριν τη λύση ή τη διάσπαση του γάμου. Και πως δικαιολογείται το συμφέρον του τέκνου όταν η πρακτική αυτή έχει ως αποτέλεσμα την αποκοπή του τέκνου από την πατρική στοργή, ή έστω την απόληψη αυτής μειωμένης την στιγμή που την ίδια στοργή θα μπορούσε να εισπράττει ταυτόχρονα και χωρίς περιορισμούς και από τη μητέρα, χωρίς αποκλεισμούς.

Σήμερα η άποψη που προσδίδει κατά μαχητό (μεν πλην όμως) τεκμήριο προπόρευσης της μητέρας στην ανάληψη της επιμέλειας, στηρίζεται στην αντίληψη ότι: «Αφού δεν μπορέσαμε να συναποφασίζουμε στο γάμο, πρέπει να προχωρήσουμε πλέον (ως ποινή) σε αναδιανομή των δικαιωμάτων των γονέων απέναντι στα παιδιά. Πρέπει το παιδί να έχει μία σταθερή βάση από την οποία θα εφορμά στην κοινωνία και στην οποία θα επιστρέφει με ασφάλεια όπου και θα είναι ευπρόσδεκτο». Αυτή η αυτοεκπληρούμενη προφητεία που απαιτεί ΜΙΑ βάση, οδηγεί στη μητέρα. Από την αναδιανομή αυτή βγαίνει πάντα κερδισμένη η μητέρα η οποία έχοντας πλέον κερδίσει μια νέα ισότιμη με τον άντρα (και δικαιωματικά κατά τη γνώμη μου) θέση στην κοινωνία, διατηρεί παρόλα αυτά και την πατροπαράδοτη θέση της στην οικογένεια. Για την ακρίβεια κρατά μόνο τα προνόμια της παραδοσιακής αυτής σχέσης, έχοντας «ξεφορτωθεί» όμως τις επιπλέον αντίστοιχες υποχρεώσεις έναντι του πατέρα, αφού πλέον και αυτή εργάζεται, παράγει και κουράζεται και κατά συνέπεια έχει νόμιμη απαίτηση να ζητά την ίση κατανομή των ευθυνών στο γάμο, στη διαπαιδαγώγηση των τέκνων και τη λειτουργία της οικογένειας.

Παρότι το μοντέλο του πατέρα στη σημερινή κοινωνία έχει αλλάξει, η νομολογία παραμένει η ίδια.

Η κρατούσα αυτή σήμερα άποψη, απορρίπτει κάθε σκέψη περί συνεπιμέλειας των τέκνων μετά τη λύση ή τη διάσπαση του γάμου, αφού εκμεταλλευόμενη το νόμο που απαιτεί προκειμένου να διαπλασθεί, κοινή συμφωνία προς τούτο, μπορεί να την απορρίπτει προσδοκώντας στην δικαστική και κατ’ αποκλειστικότητα ανάθεση της επιμέλειας στη μητέρα. Η συνεπιμέλεια στην Ελληνική δικαστηριακή πρακτική αποτελεί έννοια ανεφάρμοστη. Όσες σπάνιες φορές ορίσθηκε με δικαστική απόφαση, δεν μπόρεσε ικανοποιητικά να εφαρμοσθεί. Μιλούμε όμως για τις περιπτώσεις που οι γονείς καταλήγουν κατόπιν αντιδικίας στις δικαστικές αίθουσες, κουβαλώντας μαζί τους εντάσεις και διαφωνίες. Αντίθετα σε περιπτώσεις πιο ήπιων διαζυγίων, η συνεπιμέλεια μπορεί και εφαρμόζεται ικανοποιητικά, ακόμη και χωρίς δικαστική απόφαση που να το ορίζει ρητά.

Τι έχουν δείξει οι επιστημονικές έρευνες των τελευταίων χρόνων:

-Ψυχιατρικώς, παγκοσμίως πλέον γίνεται δεκτό, ότι κατά τη βρεφική ηλικία του τέκνου συντρέχει προβάδισμα της μητέρας απέναντι στον πατέρα. Αντιθέτως όμως στη συνέχεια κατά την αύξηση της ηλικίας του τέκνου, η συμβολή του πατρικού προτύπου επηρεάζει περισσότερο την ομαλή εξέλιξη και διαπαιδαγώγησή του! Για αυτό και στη διακήρυξη του 1959 των δικαιωμάτων του παιδιού, αναφέρεται : «Το παιδί δεν θα αποστερείται τη μητέρα κατά τη βρεφική ηλικία».

-Ο γονικός αποχωρισμός αυξάνει την CRP.

-Μία άμεση μη θανατηφόρα σωματική βλάβη από ατύχημα, επηρεάζει λιγότερο το παιδί νευρολογικά, νοητικά και συναισθηματικά από ότι οι μακροχρόνιοι αντίκτυποι της ενδοοικογενειακής βίας.

-Η συσσώρευση βίας και έντασης στους κόλπους της οικογένειας, μπορεί να αποτελέσει την αιτία για προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιού, κατά τη μετέπειτα ενήλικη ζωή του.

-Δεν υπάρχει καμία έγκυρη επιστημονικά μελέτη που να αποδεικνύει ότι η συνεπιμέλεια βλάπτει το παιδί, ασχέτως εάν αυτό είναι η μόνιμη και εύκολη επωδός περί «συγχύσεως» του παιδιού.

-Ο ποιοτικός χρόνος του γονέα που δεν έχει την επιμέλεια, με το παιδί, περνάει μέσα από τον ποσοτικό χρόνο. Ας μην έχουμε καμία αμφιβολία για αυτό.

-Το διαζύγιο έχει υπολογίσιμη αλλά ΜΙΚΡΗ επίπτωση στην ψυχοσωματική υγεία του παιδιού.

-Ακόμη και ύπαρξη ψυχικής νόσου στο πρόσωπο του γονέα που ασκεί την επιμέλεια είναι αδιάφορη, εφόσον δεν επηρεάζει την ανατροφή του παιδιού.

-Η γονική σύγκρουση για την επιμέλεια, αυξάνει το άγχος του παιδιού.

-Ασφαλές γονικό πρότυπο είναι αυτό του σαφούς και ευέλικτου γονέα.

-Τα παιδιά σε μονογονεϊκές οικογένειες μεγαλώνουν εξίσου καλά, είτε ο γονέας είναι η μητέρα, είτε ο πατέρας.

-Μέχρι σήμερα έχει κριθεί, ότι η συνεπιμέλεια, είναι οριακά προτιμητέα με καλύτερα αποτελέσματα από την ανάθεση αυτής μόνο στον ένα γονέα. Πλην όμως δεν μπορεί να επιβληθεί αλλά απαιτεί κοινή και ώριμη απόφαση τον γονέων.

ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ.

Σε πολλά κράτη. Στην περιοχή της Καταλωνίας στην Ισπανία, στο Βέλγιο, στην Γαλλία, στην Ελβετία, στην Αυστραλία, στο Μεξικό, στη Δανία, στη Σουηδία, στην Νοργηγία, στη Φιλανδία. Στην Σκανδιναβία πλέον ελάχιστες περιπτώσεις καταλήγουν στα Δικαστήρια αφού οι γονείς επιλέγουν απευθείας την συνεπιμέλεια.

Αν ανατρέξετε στο διαδίκτυο θα βρείτε αρκετές πληροφορίες και απόψεις γύρω από το θέμα της συνεπιμέλειας και τις οργανώσεις που την υποστηρίζουν στην Ελλάδα και παγκοσμίως.

Οι απόψεις που υιοθετώ στο μέτρο που δεν είναι αμιγώς νομικές, αποτελούν συμπεράσματα του 3ου συνεδρίου της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρίας στην Αθήνα Δεκέμβριος 2016 – Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας).

Απόστολος Τάσσης Δικηγόρος

μέλος της Ελληνικής ψυχιατροδικαστικής εταιρίας.