ΕΞΕΤΑΣΗ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ – ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Η ΑΛΛΗΣ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΑΣ– ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΡΟΣΦΥΓΗΣ

Η ψυχική υγεία και η ικανότητα του δικαιοπρακτούντος να αντιλαμβάνεται το νόημα και τις συνέπειες των συμφωνιών που συνάπτει, αποτελεί προϋπόθεση  για την εγκυρότητα και τη νομιμότητα των ενεργειών – συναλλαγών δικαιοπραξιών  του φυσικού προσώπου. Ο ΑΚ προκειμένου να προστατέψει τον ανίκανο προς δικαιοπραξία, από την ανάληψη από τον ίδιο επαχθών για τα συμφέροντά του συμβάσεων, προβαίνει με το θεσμό της δικαστικής συμπαράστασης (1666 επ. ΑΚ) στον περιορισμό της  ελευθερίας των  συναλλαγών του.

Κατόπιν αιτήσεως μέλους της οικογενείας η του Εισαγγελέα  η αυτεπάγγελτα από το δικαστήριο,  τίθεται υπό την φροντίδα και εποπτεία ενός ατόμου που διορίζεται από το δικαστήριο (δικαστικός συμπαραστάτης) κατά τις διατάξεις της εκουσίας δικαιοδοσίας, και του οποίου τις ενέργειες επίσης  ελέγχει και εποπτεύει άλλο όργανο, το εποπτικό συμβούλιο που διορίζεται με την ίδια απόφαση, αποτελούμενο από συγγενείς αλλά με δυνατότητα διορισμού και μέλους της κοινωνικής υπηρεσίας.

Ο Νόμος προβλέπει και δίνει τη δυνατότητα στο Δικαστήριο να αποφασίζει την πλήρη στερητική ή την επικουρική  (με την συναίνεση του συμπαραστάτη) δικαστική συμπαράσταση ανάλογα αν ο πάσχων από ψυχική – διανοητική διαταραχή τελεί σε καθολική η μερική αδυναμία  να φροντίζει  μόνος για τις υποθέσεις του. Επίσης προβλέπεται δυνατότητα να αποφασίσει το δικαστήριο συνδυασμό των δύο μορφών  της στερητικής  και της επικουρικής συμπαράστασης.

 

Τι γίνεται όμως όταν εκ των υστέρων και μετά το θάνατο του δικαιοπρακτήσαντα αμφισβητείται η δικαιοπρακτική του ικανότητα και κατά συνέπεια και το κύρος κάποιας εν ζωή δικαιοπραξίας του όπως η διαθήκη κάποια δωρεά ή γονική παροχή; Και πως αποφεύγεται ο κίνδυνος αυτός για το μέλλον;

 

Προκειμένου να προστατευθεί το κύρος δικαιοπραξίας από μελλοντική αμφισβήτηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας του διαθέτη, είναι δυνατή η εκ των προτέρων εξέταση της δικαιοπρακτικής του ικανότητας, διά της υποβολής του σε οικειοθελή ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη (minimedal).

Οι παράγοντες οι οποίοι εξετάζονται στην περίπτωση αυτή, στα πλαίσια ψυχιατρικής ιατροδικαστικής εξέτασης είναι:

-Κατανόηση φύσης διαθήκης,

-Γνώση έκτασης περιουσίας,

-Γνώση και εκτίμηση τρόπου διανομής,

-Έλλειψη ψευδαισθήσεων που να επηρεάζουν την κρίση του διαθέτη.

 

Ειδικότερες περιπτώσεις αμφισβήτησης εκ των υστέρων της δικαιοπρακτικής ικανότητας του διαθέτη:

Αυτοκτονία μετά τη σύνταξη της διαθήκης: Δεν συνεπάγεται την ακυρότητα της διαθήκης. Η εκτίμηση γίνεται κατά περίπτωση και προϋποθέτει την ύπαρξη νομικής νόσου που να επηρεάζει την κρίση κατά τα παραγωγικά της αίτια κατά το χρόνο της σύνταξης αυτής και όχι κατά το μεταγενέστερο χρόνο του θανάτου.

Διαθήκη που καταλείπει μεγάλα ποσά για κοινωφελείς σκοπούς: Μυστική διαθήκη για την ανέγερση γηροκομείου, από διαθέτη ηλικίας 92 ετών. Ενώ αρχικά διανοητικά είναι καλά, προβαίνει σε διαρκές τροποποιήσεις της αρχικής διαθήκης. Το Εφετείο έκρινε ότι ο διαθέτης γνώριζε μεν ότι υπέγραφε διαθήκη, πλην όμως αδυνατούσε να κατανοήσει την σημασία αυτής. Ο ΑΠ ακύρωσε την απόφαση του Εφετείου λόγω αντιφατικών αιτιολογιών.

Μίσθωση από άτομο διαγνωσμένο με σχιζοφρένεια: Το Εφετείο Αθηνών ακύρωσε τη μίσθωση  που συντάχθηκε από διαγνωσμένο σχιζοφρενή υπό ιατρική νοσηλευτική και φαρμακευτική αγωγή, αφού έκρινε ότι υφίστατο ανυπαρξία δικαιοπρακτικής βούλησης. Αντιθέτως ο ΑΠ έχει επικυρώσει απόφαση του Εφετείου που δέχθηκε ότι ακόμη και ο ψυχωσικός ασθενής είναι ικανός σε σύνταξη διαθήκης, εφόσον κατά το χρόνο σύνταξης δεν τελούσε υπό διατάραξη της συνείδησής του.

Απόστολος Τάσσης Δικηγόρος

μέλος της Ελληνικής ψυχιατροδικαστικής εταιρίας.

(Από τα συμπεράσματα του 3^ου συνεδρίου της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρίας στην Αθήνα Δεκέμβριος 2016 – Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας).